In de verhalen van de bioboeren op deze website lees je regelmatig dat ze een gangbaar, niet-bio bedrijf hebben omgeschakeld naar bio, bijvoorbeeld als de jongere generatie het bedrijf van de ouders overneemt. Kan je zomaar, van de ene op de andere dag, bioboer worden?
Waarom kiest een boer voor bio?
Heel wat bioboeren die hun verhaal doen op deze website zijn op een bepaald moment overgestapt naar bio. Het gaat steevast om enorm gedreven mensen, die hun keuze voor bio met grote passie verdedigen. Hun motivaties zijn vaak divers. Veel boeren halen ecologische redenen aan: bio heeft veel aandacht voor duurzaamheid, dierenwelzijn, milieubescherming en het sluiten van de kringlopen. Anderen beslissen bewust niet verder te groeien maar willen wel verduurzamen op ecologisch, sociaal én economisch vlak. Sommige landbouwers zijn ook aangetrokken door de stijgende vraagmarkt van bio, waardoor een goeie afzet van producten én een goede prijs verzekerd lijken.
Waarom is omschakelen nodig?
Waarom moet een boer omschakelen naar bio? Een gangbare boer die biologisch wil gaan werken, kan niet van de ene op de andere dag een biologische bloemkool of biologische eitjes verkopen: hij moet een omschakelperiode naar bio doorlopen om zijn producten als bio in de markt te kunnen zetten.
Omschakelen is de periode waarin het bedrijf, de dieren en de gewassen zich gaan aanpassen aan de biologische manier van produceren. Dat gebeurt niet stap voor stap: al meteen vanaf dag één moet de bioboer in spe de regels van de biologische productie toepassen, of het nu om varkens of mais gaat. En dat betekent vaak een compleet andere aanpak.
Met name voor de grond (akkers, weides) is omschakeling belangrijk. Een voorbeeld: in de gangbare landbouw mag er gewerkt worden met kunstmest, maar in bio gebruikt de boer compost en dierlijke mest. Zo kan hij het bodemleven weer in gang zetten en verdwijnen de laatste resten van kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen uit de bodem. Een gezonde bodem is immers het hart van de biolandbouw : een vruchtbare, levende bodem is cruciaal voor een goede plantengroei. Dus door de omschakeling krijgt de bodem voldoende tijd om weer op en top levend te worden.
Hoe verloopt zo’n omschakeling naar bio?
De beslissing om de stap te zetten naar bio gebeurt zelden over één nacht ijs. Bio vergt immers een compleet andere aanpak: er moet kennis en visie over bio worden opgebouwd, en een stappenplan moet worden uitgewerkt. Vanaf de eerste dag van zijn omschakeling moet de boer immers de regels van de Europese biowetgeving volgen. Die regels – over bv. dierenwelzijn, teelttechnieken, toegelaten additieven - zijn veel strenger dan de standaard normen voor landbouw of veeteelt.
Om de omschakeling concreet te starten meldt de boer zich aan bij een van de drie erkende certificerende organisaties in België, waar hij een contract ondertekent. Vanaf die dag moet hij alle bioregels toepassen. En dat kan grote veranderingen teweeg brengen in werkmethodes en infrastructuur.
Hoe lang duurt een omschakeling naar bio?
Zonder al het voorafgaande denk- en cijferwerk van de boer mee te tellen, vraagt de omschakeling van een gangbaar bedrijf naar de biologische methode één à drie jaar.
- De snelste omschakeling is ongetwijfeld die voor varkens en kippen. Bij hen moet eerst de grond voor de uitloop (buitenruimte) omgeschakeld worden. Dit kan in zes maanden. Als de boer vervolgens biobiggen koopt, kan hij ze na het afmesten meteen als bio verkopen. Als hij nog gangbare zeugen had, zijn die na nog eens zes maanden omschakeling biologisch – en hun kleintjes dus ook. Legkippen worden als biokuiken gekocht – hun eieren mogen na de omschakeling van de uitloop meteen als biologisch verkocht worden.
- Melkvee - koeien, geiten en schapen - kunnen in 18 maanden omgeschakeld zijn. Voor de productie van vlees zijn de regels anders: bijvoorbeeld, runderen moeten 1 jaar omschakelen én driekwart van hun leven bio zijn.
- Bij plantaardige éénjarige teelten duurt de omschakeling twee jaar, bij meerjarige teelten is dat drie jaar.
- De langste omschakeling is die voor een pitfruitboomgaard: drie jaar. Dat komt omdat pitfruit (appelen, peren, ..) niet kunnen roteren en dus jarenlang op dezelfde plaats staan. Van groot belang hier is het omschakelen van de bodem met organische mest en compost die rijk is aan micro-organismen.
Geduld
Zo’n lange omschakelingsperiode vraagt heel wat geduld van de boeren, vooral op financieel vlak. In de tussenfase kunnen producten wel als ‘bio in omschakeling’ worden verkocht. Maar bioproducten leveren toch meer op? Ja en nee. De bioboer-in-spe moet meteen vanaf dag één van zijn biobestaan de regels van de biowetgeving volgen. Toch kan hij tijdens de hele periode van de omschakeling zijn producten nog niet als ‘biologisch’ verkopen. Ze worden dan als niet-biologisch op de markt gebracht.
Daarom kiezen boeren er soms voor om hun bedrijf in fases om te schakelen naar bio, zodat de investeringen gespreid worden. Andere delen van het bedrijf kunnen gangbaar blijven, zolang het maar niet hetzelfde gewas of dier is als wat naar bio wordt omgeschakeld. Op hetzelfde bedrijf biologische legkippen én gangbare vleeskippen houden, is dus niet toegelaten.
Natuurlijk kan iemand ook 'biologisch' werken zonder zich te laten controleren. Maar die persoon mag de term ‘biologisch’ niet voor zijn producten gebruiken --dat kan alleen als hij in het bezit is van het officiële biocertificaat. Biologisch wordt immers vaak verward met 'geteeld zonder kunstmest of chemische bestrijding', maar het gaat over meer dan dat. Daarom is er dus controle!
Hoe krijgt een boer de officiële certificering voor bio?
Om de omschakeling te starten meldt de boer zich aan bij een van de drie erkende certificerende organisaties in België, en daar ondertekent hij een contract. Binnen de twee maand krijgt de nieuwbakken bioboer bezoek van een controleur van die organisatie voor de eerste controle, en later in het eerste jaar krijgt hij ook een onaangekondigde ‘steekproefcontrole’. Vanaf dat moment volgt er jaarlijks minstens één controle op het bedrijf. Zowel de percelen en de gebouwen als de administratie worden dan gecontroleerd. Daarnaast zijn er ook steekproefcontroles. Lees meer over die controles.
Hoeveel boeren zijn er momenteel aan het omschakelen naar bio?
Tussen 2015 en 2019 zijn er in Vlaanderen 320 bedrijven omgeschakeld naar bio. Gemiddeld zijn er dat 64 per jaar. 2019 was net als 2016 een topjaar met 75 nieuwe bioboeren. Het ziet er naar uit dat er in Vlaanderen in 2020 weer zo’n 60 à 70 boeren omschakelen naar bio.
Lees hier het verhaal van Karel Dewaele die zijn ouderlijk bedrijf aan het omschakelen is.
