“En was er niet de boer, dan hadden wij geen brood, en waren er geen bijen, dan zat de boer in nood” luidt een aloude spreuk. Hoe belangrijk zijn bijen voor de boer? Of is de bioboer belangrijker voor de bijen? En waarom produceren wij in België bijna geen biohoning? Boeiende vragen op de Werelddag voor Bijen!
De Vlaamse 'Week van de Bij' loopt van 31 mei tot 7 juni 2020. Het is een week vol positieve acties ten voordele van bijen. Op de site vind je leuke tips voor een bijenvriendelijke tuin.
Al ooit gehoord van de slobkousbij, de pluimvoetbij of de gehoornde metselbij? Er zijn er nog veel meer: de Europese bijenfamilie omvat zo’n 2050 soorten! In ons land zijn er relatief niet zo veel te vinden omdat ons klimaat niet echt optimaal is voor bijen -- de meeste bijen voelen zich beter in Mediterrane streken.
De ene bij is de andere niet
Bijen en andere bestuivende insecten spelen een enorm belangrijke rol in de teelt van talloze gewassen, bv. bij fruitbomen. Bijen zijn onmisbaar voor de bestuiving van meer dan drie kwart van alle voedingsgewassen ter wereld, en ze verzekeren het voortbestaan van meer dan 80% van alle plantensoorten. Je kunt het ook zo bekijken: planten die van bestuiving afhankelijk zijn, overleven gewoon niet in streken waar geen insecten zoals bijen kunnen leven.
Er zijn grote verschillen tussen bijen onderling. Wilde bijen en hommels leven meestal in relatief kleine aantallen samen. Honingbijen leven in een groot volk, en dat kan bestaan uit 20.000 tot wel 80.000 bijen. Alleen de koningin plant zich voort, en de werksterbijen blijven onder haar vleugels wonen.
Bijen ernstig bedreigd
Helaas hoor je tegenwoordig alarmerende verhalen over de pijlsnelle achteruitgang van insecten en dus ook bijen. Eind 2019 bracht Natuurpunt het bijenbestand in België in kaart. Wat blijkt? Meer dan de helft van de bijensoorten op ons grondgebied staat onder druk: 7 % is bijna bedreigd, 33 % is in meer of mindere mate bedreigd, en 12 % komt zelfs niet meer in ons land voor .
Waar komt die bedreiging vandaan? De natuurlijke habitats van de bijen (planten en bloemen waar ze hun voedsel vinden) wordt steeds kleiner door de aanhoudende toename van beton, asfalt en gebouwen. Daarnaast wordt die habitat verontreinigd door chemische middelen die door huishoudens, voedselproducenten en industrie worden gebruikt. Onderzoek op bijenwas toont dat er in honingraten makkelijk 2 tot 12 verschillende schadelijke verbindingen te traceren zijn. Bij hoge concentraties kunnen deze stoffen ervoor zorgen dat reeds verzwakte bijen sneller sterven. Last but not least worden honingbijen bedreigd door de geniepige varroamijt, die haar eitjes legt op de larven van de bij. De mijt bijt zich vast aan de bij en voedt zich met haar lichaamssappen.
Hoe zorgt bio voor de bijen?
De plant waar de bij haar voedsel haalt (pollen en nectar) wordt de drachtplant genoemd. Sommige bijen concentreren zich op een handvol planten of zelfs één specifieke plant, andere soorten zijn minder kieskeurig en strijken op veel verschillende planten en bloemen neer. De samenwerking tussen dier en plant loopt perfect tot zo’n drachtplant verdwijnt – want dan verdwijnt ook de bij! En waarom verdwijnen de planten? Dat kan gebeuren door het inkrimpen van natuurlijke gebieden ten voordele van asfalt en bebouwing, of omdat de plant puur als onkruid wordt gezien en verdelgd wordt.
Voor de bioboer zijn bijen als bestuivers van levensbelang. Daarom doet de boer zijn best om een grote biodiversiteit op zijn gronden te creëren: hij zorgt voor brede bloemen- en kruidenstroken langs de randen van zijn akkers. Daar komen bijen natuurlijk graag vertoeven!
Wat maakt honing biologisch?
Honing is steeds afkomstig van honingbijen, het is dus een dierlijk product. En net als bij andere dierlijke productie moet de bio-imker de Europese biowetgeving volgen. Die stipuleert (o.a.) dit:
- De bijenkasten moeten uit natuurlijke materialen gemaakt zijn en mogen alleen met natuurlijke middelen zoals propolis, was en plantaardige oliën behandeld worden.
- De imker voert geen preventieve medische behandelingen uit op de bijen. Bijen mogen wel behandeld worden voor de varroamijt (met een strikt beperkte reeks producten).
- Bij het oogsten van de honing moet er voldoende honing overblijven voor het bijenvolk zelf.
- De imker mag geen honing te winnen uit raten die broed (jonge bijen) bevatten.
- Na de oogst moet er voldoende honing voor het volk achterblijven. Indien nodig mag de imker de bijen bijvoederen met suikerwater op basis van biologische suiker.
Mmm, lekkere honing... - (c) VLAM, 123rf
Is er eigenlijk biohoning uit België?
Een laatste, belangrijke bioregel is dat de bijen hun voeding vinden in een cirkel van 3 km rond de bijenkas. Deze cirkel wordt ook het ‘drachtgebied’ genoemd. De biowetgeving stipuleert dat het merendeel van die 3 km-zone uit natuurgebied of biologische landbouw moet bestaan. Er mogen ook geen vervuilende industrie of andere bronnen van vervuiling in aanwezig zijn. Zo’n ruim drachtgebied is echter niet zo makkelijk te controleren. En bijen kunnen natuurlijk ook verder vliegen dan 3 km als ze daar zin in hebben.
Waar vind je in het volgebouwde Vlaanderen een 3 km-zone die vooral uit natuurgebied of biologische landbouw bestaat? Dat is een moeilijke opdracht. Zo moeilijk zelfs dat er gewoon géén Vlaamse biohoning op de markt is. In Wallonië vind je wel enkele biologisch gecertificeerde imkers. Naast aanzienlijk meer natuurgebied kan Wallonië ook rekenen op een biologisch landbouwareaal dat 10 keer groter is dan in Vlaanderen! Daardoor vinden de bijen er makkelijker een drachtgebied dat aan de biovoorwaarden voldoet.
