Idealiter wordt er in de biolandbouw gewerkt met biologisch geteelde zaden. Maar die zijn niet steeds voorhanden. Vitale Rassen vzw legt de zaadwinning opnieuw in handen van de boeren zelf. Het doel? Meer kwalitatieve biozaden beschikbaar maken en de genetische diversiteit van gewassen verbreden.
BioVLAM 2021
Al een aantal jaren is er een groep van biologische boeren bezig om zelf biologisch zaad te telen en te vermeerderen in het ‘Netwerk Zelf Zaden Telen’. In 2019 startten ze de vereniging Vitale Rassen vzw om hun biologische zaden te kunnen verkopen aan boeren en hobbytuinders. Intussen is er een webshop met een fraai assortiment aan biologische zaden van groenten, kruiden en bloemen – een primeur voor Vlaanderen!
Voor dit initiatief werd Vitale Rassen vzw genomineerd voor e BioVLAM 2021, de prijs die innovatie in de biosector bekroont. En dat is natuurlijk een mooie opsteker. Sam De Raeymaeker van Vitale Rassen: “We zijn heel erg blij met die nominatie! We merken dat ons project veel weerklank vindt bij een brede groep mensen. Dat bleek ook bij de crowdfunding die we organiseerden voor de aankoop van twee zaadschoningsmachines om op een professionele manier zaden te schonen en te sorteren. De nominatie geeft ons echt een stimulans, want de vzw staat nog in zijn kinderschoenen. We hopen dat met ons initiatief meer aandacht groeit voor zaden, hun herkomst en hun impact.”
Rassen uit eigen streek
Vitale Rassen bouwt verder op de activiteiten van Akelei, een biodynamische boerderij in Schriek die een echte pionier is: al in 1982 begonnen ze met bio! Greet Lambrecht is er al jarenlang bezig met zaadvermeerdering en ze bezit een schat aan expertise. Zij zorgde voor biozaden van een 15-tal teelten, waaronder prei en pastinaak. “Met Vitale Rassen doen we dat nu op grotere schaal. Bioboeren over heel Vlaanderen vermeerderen hun goede selecties en bieden ze aan bij Vitale Rassen,” vertelt Greet. Intussen is het aanbod gegroeid naar zo’n 100 verschillende groentezaden en 50 soorten bloemenzaden, die meestal niet te vinden zijn bij reguliere zaadhuizen.
Door traditionele zaadteelt opnieuw te verbinden met het boerenbedrijf, zet Vitale Rassen zich in voor het behoud van streekeigen rassen en voor de verbreding van de genetische diversiteit. De brede genetische basis van de biogroenten zorgt voor kwaliteiten zoals veerkracht, vitaliteit en weerbaarheid. Bovendien zitten de zaden niet opgesloten in eigendomsrechten, maar staan ze ter beschikking van iedereen.
Zaadvast zaad duurt het langst
Waarom is het belangrijk dat boeren zelf zaden kunnen vermeerderen en verkopen? In het begin van de 20ste eeuw had zowat elke tuinbouwer zijn eigen variëteiten. Groenten droegen nog de namen van de tuinbouwers, omdat die hun eigen rassen gebruikten. In jaren ‘50 vergrootte de schaal van de landbouw en kwamen er grote zaadbedrijven op. Zaden telen werd steeds technischer en kost ook veel geld en expertise. Daarom werd het assortiment beperkt, uniforme rassen werden ontwikkeld die wereldwijd verkocht kunnen worden. Tuinderselecties verdwenen met een groot verlies aan agro-biodiversiteit in het algemeen en genetische diversiteit specifiek als gevolg.
Sam De Raeymaeker legt uit waarom Vitale Rassen doet wat het doet: “Het aantal beschikbare rassen dat aangepast is aan de biologische teeltmethodes is eerder beperkt. Wij proberen het eeuwenoude ambacht van de zaadteelt weer terug te brengen naar de boer. Die krijgt er een eerlijke prijs voor, dat is voor ons ook een belangrijk aspect. Onze zaden zijn zaadvaste zaden, die door jarenlange selectie en vermeerdering goed zijn afgestemd op de biologische teeltmethodes. Van de volgende generatie kan er steeds zaad worden gewonnen om de volgende jaren opnieuw te zaaien. Dat zaad bevat generatie na generatie dezelfde eigenschappen als het oorspronkelijke ras. Het levert gewassen die goed groeien in een vruchtbare bodem, zonder gebruik van kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen. Deze zaden hebben bovendien eigenschappen die erg geapprecieerd worden in bio: smaak, veerkracht, productiviteit en oogstgemak.”
Hoe doe je dat, zaad vermeerderen?
Momenteel zijn er 18 boeren op 10 bedrijven bij Vitale Rassen aangesloten. Zij maken onderling afspraken over wie welke rassen gaat telen en vermeerderen. Hoe gaat dat vermeerderen juist in z’n werk?
De Raeymaeker geeft uitleg: “Zaadvorming is een natuurlijk gegeven als je de plant zijn volledige cyclus laat sluiten. Daarbij is er een groot verschil tussen eenjarige en tweejarige planten. Bijvoorbeeld, een sla is eenjarig, dat wil zeggen dat ze nog in hetzelfde seizoen zaden vormen. Een prei daarentegen is een tweejarige plant, die komt pas in het tweede jaar in bloei en tot zaadvorming. We selecteren de beste er uit en planten die terug in een apart blok. Idem voor pastinaak of bieten. Dus van sommige planten kun je snel zaad krijgen, maar voor andere moet je meer geduld hebben. We leren nog altijd bij!”
Doen de deelnemende boeren dat allemaal samen op één terrein? Nee, ze vermeerderen de zaden op hun eigen landbouwgrond. Om het oogsten van de zaden gemakkelijker te maken, krijgen ze mobiele dorsmachines ter beschikking. Vervolgens brengen ze de zaden naar Akelei. "Hier worden de zaden verder geschoond, bewaard en verpakt. We testen ook de kiemkracht van het zaad om te zien of er wel voldoende zaden kiemen."
Toekomstplannen
Volgens de nieuwe biowetgeving zou in de Europese Unie vanaf 2036 het gebruik van biologische zaaizaad verplicht worden in de biologische teelt. Vitale Rassen vzw ziet dan ook een drukke toekomst voor zich. “We merken nu al dat we moeten opschalen," zegt De Raeymaeker. "Erwtenzaad en labbonen verkopen bijvoorbeeld heel goed. Dus ja, uiteraard willen we het assortiment biologische zaden stelselmatig uitbreiden. Het wordt nog een uitdaging om voldoende zaad te hebben voor grotere bedrijven!”. Ook de groep boeren-vermeerderaars mag nog verder groeien: “Voor boeren die met zaadteelt aan de slag willen gaan, zijn we van plan om een leer- en ondersteuningsprogramma uit te werken.” Werk aan de winkel dus!
Meer over de BioVLAM:
- Winnaar BioVLAM: La vie est belle wint eerste BioVLAM
- Nominatie Mark Van Hove: Mark Van Hove plant zoete aardappels met een zelfgemaakte machine
- Nominatie Vitale Rassen: Vitale Rassen maakt kwalitatieve biozaden beschikbaar
- Nominatie Abinda: Van reststroom tot veggieburger – zo doet Abinda het
- Nominatie BelOrta: BelOrta geeft herkenbaar gezicht aan producten in omschakeling
Meer info over biologisch zaad: Naar 100 procent biozaad in biolandbouw
